August 10, 2025 Last updated: August 10, 2025
以前の記事で、微小表面から円板への形態係数(View Factor)の解析解 を導出した。
この結果を用いると、有限の面積を持った円板と円筒に関連する様々なView Factorを求めることができる。
この記事では、円板と円筒に関するView Factorを実際に導出してみよう。
半径R 1 R_1 R 1 の円板から半径R 2 R_2 R 2 の円板へのView Factor
Figure 1のように、半径R 1 R_1 R 1 の円板1と半径R 2 R_2 R 2 の円板2が、距離h h h だけ離れて平行に配置されているとする。
円板1から円板2へのView Factorは、微小表面から円板2へのView Factorを円板1上で積分して、円板1の面積で割ってやれば求めることができる。
Figure 1: Geometrical Configuration of two Parallel Disks for View Factor Evaluation.
微小表面から円板へのView Factorは以前の記事 で導出したので、関連する結果だけ確認しておこう。
ここで、パラメタa a a は円板の中心から微小表面までの距離を表す。
F o f f s e t = 1 2 − 1 2 a 2 + h 2 − R 2 2 ( R 2 2 + a 2 + h 2 ) 2 − 4 a 2 R 2 2 \begin{align}
F_\mathrm{offset} &= \frac{1}{2} - \frac{1}{2}\frac{a^2 + h^2 - R_2^2}{\sqrt{(R_2^2 + a^2 + h^2)^2 - 4a^2R_2^2}}
\end{align} F offset = 2 1 − 2 1 ( R 2 2 + a 2 + h 2 ) 2 − 4 a 2 R 2 2 a 2 + h 2 − R 2 2
微小表面からのView Factorを、円板1上で積分すると次のように表される。
∫ 0 2 π ∫ 0 R 1 ( 1 2 − 1 2 a 2 + h 2 − R 2 2 ( R 2 2 + a 2 + h 2 ) 2 − 4 a 2 R 2 2 ) a d a d θ = π ∫ 0 R 1 a d a − π ∫ 0 R 1 ( a 2 + h 2 − R 2 2 ) ( R 2 2 + a 2 + h 2 ) 2 − 4 a 2 R 2 2 a d a = π 2 R 1 2 − π ∫ 0 R 1 ( a 2 + h 2 − R 2 2 ) ( a 2 + h 2 − R 2 2 ) 2 + 4 h 2 R 2 2 a d a = π 2 R 1 2 − π 2 [ ( a 2 + h 2 − R 2 2 ) 2 + 4 h 2 R 2 2 ] 0 R 1 = π 2 R 1 2 − π 2 { ( R 1 2 + h 2 − R 2 2 ) 2 + 4 h 2 R 2 2 − ( h 2 + R 2 2 ) } \begin{align}
&\int_0^{2\pi} \int_0^{R_1} \left(\frac{1}{2} - \frac{1}{2}\frac{a^2 + h^2 - R_2^2}{\sqrt{(R_2^2 + a^2 + h^2)^2 - 4a^2R_2^2}}\right) a~ da d\theta \notag \\
&= \pi \int_0^{R_1} a~ da - \pi \int_0^{R_1} \frac{(a^2 + h^2 - R_2^2)}{\sqrt{(R_2^2 + a^2 + h^2)^2 - 4a^2R_2^2}} a~ da \notag \\
&= \frac{\pi}{2} R_1^2 - \pi \int_0^{R_1} \frac{(a^2 + h^2 - R_2^2)}{\sqrt{(a^2 + h^2 - R_2^2)^2 + 4h^2R_2^2}} a~ da \notag \\
&= \frac{\pi}{2} R_1^2 - \frac{\pi}{2} \left[ \sqrt{(a^2 + h^2 -R_2^2)^2 + 4h^2R_2^2} \right]_0^{R_1} \notag \\
&= \frac{\pi}{2} R_1^2 - \frac{\pi}{2} \left\{ \sqrt{(R_1^2 + h^2 -R_2^2)^2 + 4h^2R_2^2} - (h^2 +R_2^2) \right\}
\end{align} ∫ 0 2 π ∫ 0 R 1 ( 2 1 − 2 1 ( R 2 2 + a 2 + h 2 ) 2 − 4 a 2 R 2 2 a 2 + h 2 − R 2 2 ) a d a d θ = π ∫ 0 R 1 a d a − π ∫ 0 R 1 ( R 2 2 + a 2 + h 2 ) 2 − 4 a 2 R 2 2 ( a 2 + h 2 − R 2 2 ) a d a = 2 π R 1 2 − π ∫ 0 R 1 ( a 2 + h 2 − R 2 2 ) 2 + 4 h 2 R 2 2 ( a 2 + h 2 − R 2 2 ) a d a = 2 π R 1 2 − 2 π [ ( a 2 + h 2 − R 2 2 ) 2 + 4 h 2 R 2 2 ] 0 R 1 = 2 π R 1 2 − 2 π { ( R 1 2 + h 2 − R 2 2 ) 2 + 4 h 2 R 2 2 − ( h 2 + R 2 2 ) }
積分結果を円板1の面積で割ると、円板1から円板2へのView Factorは次のように表される。
F 12 = 1 2 − 1 2 { ( 1 + h 2 R 1 2 − R 2 2 R 1 2 ) 2 + 4 h 2 R 2 2 R 1 4 − ( h 2 R 1 2 + R 2 2 R 1 2 ) } = 1 2 ( 1 + h 2 R 1 2 + R 2 2 R 1 2 ) − 1 2 ( 1 + h 2 R 1 2 − R 2 2 R 1 2 ) 2 + 4 h 2 R 2 2 R 1 4 \begin{align}
F_{12} &= \frac{1}{2} - \frac{1}{2} \left\{ \sqrt{\left(1 + \frac{h^2}{R_1^2} -\frac{R_2^2}{R_1^2}\right)^2 + \frac{4h^2R_2^2}{R_1^4}} - \left(\frac{h^2}{R_1^2} +\frac{R_2^2}{R_1^2}\right) \right\} \notag \\
&=\frac{1}{2}\left(1 + \frac{h^2}{R_1^2} +\frac{R_2^2}{R_1^2}\right) - \frac{1}{2} \sqrt{\left(1 + \frac{h^2}{R_1^2} -\frac{R_2^2}{R_1^2}\right)^2 + \frac{4h^2R_2^2}{R_1^4}}
\end{align} F 12 = 2 1 − 2 1 ⎩ ⎨ ⎧ ( 1 + R 1 2 h 2 − R 1 2 R 2 2 ) 2 + R 1 4 4 h 2 R 2 2 − ( R 1 2 h 2 + R 1 2 R 2 2 ) ⎭ ⎬ ⎫ = 2 1 ( 1 + R 1 2 h 2 + R 1 2 R 2 2 ) − 2 1 ( 1 + R 1 2 h 2 − R 1 2 R 2 2 ) 2 + R 1 4 4 h 2 R 2 2
特に、R 1 = R 2 = R R_1 = R_2 = R R 1 = R 2 = R のときは、次のように簡略化される。
F 12 = 1 2 { 2 + h 2 R 2 − h 4 R 4 + 4 h 2 R 2 } \begin{equation}
F_{12} = \frac{1}{2} \left\{ 2 + \frac{h^2}{R^2} - \sqrt{\frac{h^4}{R^4} + 4\frac{h^2}{R^2}} \right\}
\end{equation} F 12 = 2 1 { 2 + R 2 h 2 − R 4 h 4 + 4 R 2 h 2 }
円筒型容器の内側の面同士のView Factor
次にFigure 2のような、円筒型の容器の内側の面同士のView Factorを求めてみよう。
Figure 2: View Factor Evaluation for Cylinder Inner Walls.
まず、底面から上面へのView Factorはすでに求めたように、(4)の式で表される。
底面からは、上面あるいは円筒の側面のみが見えるので、底面から側面へのView Factorは次のように表される。
F 13 = 1 − F 12 = 1 2 { − h 2 R 2 + h 4 R 4 + 4 h 2 R 2 } \begin{align}
F_{13} &= 1 - F_{12}
= \frac{1}{2} \left\{ - \frac{h^2}{R^2} + \sqrt{\frac{h^4}{R^4} + 4\frac{h^2}{R^2}} \right\}
\end{align} F 13 = 1 − F 12 = 2 1 { − R 2 h 2 + R 4 h 4 + 4 R 2 h 2 }
逆に、側面から底面へのView Factorは、Reciprocal Relationを用いて次のように表される。
側面から上面へのView Factorも同様に表される。
F 31 = A 1 A 3 F 13 = R 4 h { − h 2 R 2 + h 4 R 4 + 4 h 2 R 2 } = − h 4 R + 1 4 h 2 R 2 + 4 \begin{align}
F_{31} &= \frac{A_1}{A_3} F_{13}
= \frac{R}{4h} \left\{ - \frac{h^2}{R^2} + \sqrt{\frac{h^4}{R^4} + 4\frac{h^2}{R^2}} \right\} \notag \\
&= - \frac{h}{4R} + \frac{1}{4} \sqrt{\frac{h^2}{R^2} + 4}
\end{align} F 31 = A 3 A 1 F 13 = 4 h R { − R 2 h 2 + R 4 h 4 + 4 R 2 h 2 } = − 4 R h + 4 1 R 2 h 2 + 4
円筒の側面からは、底面と上面、および側面自身が見えるので、自分自身へのView Factorは次のように表される。
F 33 = 1 − 2 F 31 = 1 + h 2 R − h 2 4 R 2 + 1 \begin{align}
F_{33} = 1 - 2 F_{31}
= 1 + \frac{h}{2R} - \sqrt{\frac{h^2}{4R^2} + 1}
\end{align} F 33 = 1 − 2 F 31 = 1 + 2 R h − 4 R 2 h 2 + 1
円筒の内側面を分割する
さらに、円筒の内側面を分割して、円筒側面の一部分のView Factorを求めてみよう。
まず、Figure 3のように、円筒の内側面を上下に分割して、上側の面を3A、下側の面を3Bとする。
Figure 3: View Factor Evaluation for a Part of Cylinder Inner Wall.
先ほどの結果(5)を用いると、底面から、少し離れた円筒側面へのView Factorを計算することができる。
F 1 − 3 A = F 1 − 3 A 3 B − F 1 − 3 B = 1 2 { − h A 2 + 2 h A h B R 2 + ( h A + h B ) 4 R 4 + 4 ( h A + h B ) 2 R 2 − h B 4 R 4 + 4 h B 2 R 2 } \begin{align}
&F_{1-3A} = F_{1-3A3B} - F_{1-3B} \notag \\
&= \frac{1}{2} \left\{ - \frac{h_A^2 + 2h_A h_B}{R^2} + \sqrt{\frac{(h_A + h_B)^4}{R^4} + 4\frac{(h_A + h_B)^2}{R^2}} - \sqrt{\frac{h_B^4}{R^4} + 4\frac{h_B^2}{R^2}} \right\}
\end{align} F 1 − 3 A = F 1 − 3 A 3 B − F 1 − 3 B = 2 1 { − R 2 h A 2 + 2 h A h B + R 4 ( h A + h B ) 4 + 4 R 2 ( h A + h B ) 2 − R 4 h B 4 + 4 R 2 h B 2 }
この結果についても、Reciprocal Relationを用いて、側面から底面へのView Factorを求めることができる。
F 3 A − 1 = A 1 A 3 A F 1 − 3 A = R 4 h A { − h A 2 + 2 h A h B R 2 + ( h A + h B ) 4 R 4 + 4 ( h A + h B ) 2 R 2 − h B 4 R 4 + 4 h B 2 R 2 } \begin{align}
&F_{3A-1} = \frac{A_1}{A_{3A}} F_{1-3A} \notag \\
&= \frac{R}{4h_A} \left\{ - \frac{h_A^2 + 2h_A h_B}{R^2} + \sqrt{\frac{(h_A + h_B)^4}{R^4} + 4\frac{(h_A + h_B)^2}{R^2}} - \sqrt{\frac{h_B^4}{R^4} + 4\frac{h_B^2}{R^2}} \right\}
\end{align} F 3 A − 1 = A 3 A A 1 F 1 − 3 A = 4 h A R { − R 2 h A 2 + 2 h A h B + R 4 ( h A + h B ) 4 + 4 R 2 ( h A + h B ) 2 − R 4 h B 4 + 4 R 2 h B 2 }
この結果を用いて、側面から隣の側面へのView Factorを求めることができる。
F 3 A − 3 B = F 3 A − 2 − F 3 A − 1 = − h A 4 R + 1 4 h A 2 R 2 + 4 − R 4 h A × { − h A 2 + 2 h A h B R 2 + ( h A + h B ) 4 R 4 + 4 ( h A + h B ) 2 R 2 − h B 4 R 4 + 4 h B 2 R 2 } = h B 2 R + 1 4 h A 2 R 2 + 4 − R 4 h A { ( h A + h B ) 4 R 4 + 4 ( h A + h B ) 2 R 2 − h B 4 R 4 + 4 h B 2 R 2 } = h B 2 R + 1 4 h A 2 R 2 + 4 + h B 4 h A h B 2 R 2 + 4 − h A + h B 4 h A ( h A + h B ) 2 R 2 + 4 \begin{align}
&F_{3A-3B} = F_{3A-2} - F_{3A-1} \notag \\
&=-\frac{h_A}{4R} + \frac{1}{4} \sqrt{\frac{h_A^2}{R^2} + 4} - \frac{R}{4h_A} \notag \\
&\quad \times \left\{ - \frac{h_A^2 + 2h_A h_B}{R^2}+ \sqrt{\frac{(h_A + h_B)^4}{R^4} + 4\frac{(h_A + h_B)^2}{R^2}} - \sqrt{\frac{h_B^4}{R^4} + 4\frac{h_B^2}{R^2}} \right\} \notag \\
&=\frac{h_B}{2R} + \frac{1}{4} \sqrt{\frac{h_A^2}{R^2} + 4} - \frac{R}{4h_A} \left\{\sqrt{\frac{(h_A + h_B)^4}{R^4} + 4\frac{(h_A + h_B)^2}{R^2}} - \sqrt{\frac{h_B^4}{R^4} + 4\frac{h_B^2}{R^2}} \right\} \notag \\
&=\frac{h_B}{2R} + \frac{1}{4} \sqrt{\frac{h_A^2}{R^2} + 4} + \frac{h_B}{4h_A} \sqrt{\frac{h_B^2}{R^2} + 4} - \frac{h_A + h_B}{4h_A} \sqrt{\frac{(h_A + h_B)^2}{R^2} + 4}
\end{align} F 3 A − 3 B = F 3 A − 2 − F 3 A − 1 = − 4 R h A + 4 1 R 2 h A 2 + 4 − 4 h A R × { − R 2 h A 2 + 2 h A h B + R 4 ( h A + h B ) 4 + 4 R 2 ( h A + h B ) 2 − R 4 h B 4 + 4 R 2 h B 2 } = 2 R h B + 4 1 R 2 h A 2 + 4 − 4 h A R { R 4 ( h A + h B ) 4 + 4 R 2 ( h A + h B ) 2 − R 4 h B 4 + 4 R 2 h B 2 } = 2 R h B + 4 1 R 2 h A 2 + 4 + 4 h A h B R 2 h B 2 + 4 − 4 h A h A + h B R 2 ( h A + h B ) 2 + 4
最後に、円筒の側面同士のView Factorで、より一般的なケースについて考えてみよう。
Figure 4に示すように、円筒の側面を3つに分割して、上側の面を3A、中央の面を3B、下側の面を3Cとする。
Figure 4: View Factor between Cylinder Inner Walls.
隣同士の側面のView Factorはすでに導出したので、これをもとに3Aから3CへのView Factorを求めることができる。
F 3 A − 3 C = F 3 A − 3 B 3 C − F 3 A − 3 B = ( h B + h C ) 2 R + 1 4 h A 2 R 2 + 4 + h B + h C 4 h A ( h B + h C ) 2 R 2 + 4 − h A + h B + h C 4 h A ( h A + h B + h C ) 2 R 2 + 4 − { h B 2 R + 1 4 h A 2 R 2 + 4 + h B 4 h A h B 2 R 2 + 4 − h A + h B 4 h A ( h A + h B ) 2 R 2 + 4 } = h C 2 R + h B + h C 4 h A ( h B + h C ) 2 R 2 + 4 − h B 4 h A h B 2 R 2 + 4 − h A + h B + h C 4 h A ( h A + h B + h C ) 2 R 2 + 4 + h A + h B 4 h A ( h A + h B ) 2 R 2 + 4 \begin{align}
&F_{3A-3C} = F_{3A-3B3C} - F_{3A-3B} \notag \\
&= \frac{(h_B+h_C)}{2R} + \frac{1}{4} \sqrt{\frac{h_A^2}{R^2} + 4} + \frac{h_B+h_C}{4h_A} \sqrt{\frac{(h_B+h_C)^2}{R^2} + 4} \notag \\
&\quad- \frac{h_A + h_B+h_C}{4h_A} \sqrt{\frac{(h_A + h_B+h_C)^2}{R^2} + 4} \notag \\
&\quad- \left\{ \frac{h_B}{2R} + \frac{1}{4} \sqrt{\frac{h_A^2}{R^2} + 4} + \frac{h_B}{4h_A} \sqrt{\frac{h_B^2}{R^2} + 4} - \frac{h_A + h_B}{4h_A} \sqrt{\frac{(h_A + h_B)^2}{R^2} + 4} \right\} \notag \\
&=\frac{h_C}{2R} + \frac{h_B+h_C}{4h_A} \sqrt{\frac{(h_B+h_C)^2}{R^2} + 4} - \frac{h_B}{4h_A} \sqrt{\frac{h_B^2}{R^2} + 4} \notag \\
&\quad- \frac{h_A + h_B+h_C}{4h_A} \sqrt{\frac{(h_A + h_B+h_C)^2}{R^2} + 4} + \frac{h_A + h_B}{4h_A} \sqrt{\frac{(h_A + h_B)^2}{R^2} + 4}
\end{align} F 3 A − 3 C = F 3 A − 3 B 3 C − F 3 A − 3 B = 2 R ( h B + h C ) + 4 1 R 2 h A 2 + 4 + 4 h A h B + h C R 2 ( h B + h C ) 2 + 4 − 4 h A h A + h B + h C R 2 ( h A + h B + h C ) 2 + 4 − { 2 R h B + 4 1 R 2 h A 2 + 4 + 4 h A h B R 2 h B 2 + 4 − 4 h A h A + h B R 2 ( h A + h B ) 2 + 4 } = 2 R h C + 4 h A h B + h C R 2 ( h B + h C ) 2 + 4 − 4 h A h B R 2 h B 2 + 4 − 4 h A h A + h B + h C R 2 ( h A + h B + h C ) 2 + 4 + 4 h A h A + h B R 2 ( h A + h B ) 2 + 4
h A , h B , h C h_A, h_B, h_C h A , h B , h C の値は自由に設定できるので、任意の間隔、幅をもった側面同士のView Factorを求めることができた。
Reference
John R. Howell, M. Pinar Mengüç, “Radiative transfer configuration factor catalog: A listing of relations for common geometries”, Journal of Quantitative Spectroscopy and Radiative Transfer, Volume 112, Issue 5, 2011, Pages 910-912, https://doi.org/10.1016/j.jqsrt.2010.10.002
A Catalog of Configuration Factors, 3rd Edition, https://www.thermalradiation.net/indexCat.html
View Factor Calculator, https://sterad.net